واحد شعر و ادب تبیان زنجان- تَقطيع
تقطيع يعنى تقسيم كردن هر مصراع به هجاهاى كوتاه و بلند; و منطبق ساختن آن ها با اركان عروضى:
خوش مى روى بى من مرو . . . (مولانا)
خوشمىرَوىبىمنمَـرو. . .
--U---U-
پيش از تقطيع، بايد شعر را خوب و دلنشين خواند وبه حسب همان نحوه خواندن، تقطيع را انجام داد.
اَركان عروضى
اركان يعنى اصول و اجزاى وزن بندى. خليل بن احمد، كه علم عروض را پايه نهاد، چون خود نَحوى بود، سه حرف فاء و عين و لام را مبناى ركن بندى عروض قرار داد. روش ركن بندى اين است كه هر سه يا چهار هجاى يك مصراع را با هم در يك ركن مى ريزيم و اگر در انتهاى مصراع يك يا دو هجا اضافه آمد، ركن هاى كوتاهى برابر آن ها قرار مى دهيم. به ندرت، ممكن است پنج هجا با هم در يك ركن گرد آيند. در هيچ ركنى، بيش از دو هجاى كوتاه و نيز بيش از سه هجاى بلند پشت سر هم قرار نمى گيرند.
اركانِ مشهور از اين قرارند:
يك. ركن يك هجايى:
(1) فَعْ ـ
دو. اركان دو هجايى:
(2) فَعَل U ـ
(3) فَعْلُن ـ ـ
سه. اركان سه هجايى:
(4) فَعِلُنْ U U ـ
(5) فاعِلُنْ ـ U ـ
(6) فَعُولُنْ U ـ ـ
(7) مَفْعُولُنْ ـ ـ ـ
(8) مَفْعُولُ ـ ـ U
چهار. اركان چهار هجايى:
(9) فاعِلاتُنْ ـ U ـ ـ
(10) فاعِلاتُ ـ U ـ U
(11) فَعِلاتُنْ U U ـ ـ
(12) فَعِلاتُ U U ـ U
(13) مَفاعيلُنْ U ـ ـ ـ
(14) مَفاعيلُ U ـ ـ U
(15) مَفاعِلُنْ U ـ U ـ
(16) مَفاعِلُ U ـ U U
(17) مُسْتَفْعِلُنْ ـ ـ U ـ
(18) مُسْتَفْعِلُ ـ ـ U U
(19) مُفْتَعِلُنْ ـ U U ـ
پنج. اركان پنج هجايى:
(20) مُسْتَفْعِلاتُنْ ـ ـ U ـ ـ
(21) مُتَفاعِلُنْ U U ـ U ـ
تذكّر: فَعْ و فَعَلْ فقط در پايان مصراع مى آيند. اركانِ پايان يافته به هجاى كوتاه هرگز در پايان مصراع قرار نمى گيرند. ديگر اركان در همه جاى مصراع مى نشينند. تا جاى ممكن، بايد از تقطيع به اركان يك و دو هجايى خوددارى كرد.
اينك به دو مثال عنايت ورزيد:
(1) اى مدنى برقع و مكّى نقاب (نظامى)
اِى مـَ دَ نى بُر قـِ عُ مَكـْ كى نـِ قا (بْ)
- U U - - U U - -U -
مُفْـ تَـ عـِ لُنْ مُفـْ تـَ عـِ لُنْ فا عـِ لُنْ
مُفْتَعِلُنْ مُفْتَعِلُنْ فاعِلُنْ
(2) دلا بسوز كه سوز تو كارها بكند (حافظ)
دِ لا بـِ سو زُ كـِ سو زى تـُ كا رُ ها بـِ كـُ نَد
U - U - U U - - U - U - U U -
مـَ فا عـِ لُنْ فـَ عـِ لا تُنْ مـَ فا عـِ لُنْ فـَ عـِ لُنْ
مَفاعِلُنْ فَعِلاتُنْ مَفاعِلُنْ فَعِلُنْ
بر ساحل سخن ( شیوه ها و مهارتهای نویسندگی)
نویسنده: ، ابوالقاسم حسینی
منبع : مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی
گردآوری :گروه ادبیات تبیان زنجان
http://www.tebyan-zn.ir/persian_literature.html
توجه : این مقاله توسط سیستم نرم افزاری واحد های وب سایت گردآوری شده است و تبیان زنجان ادعای مالکیت این محتوا را نداشته و صرفاً جهت ارتقای سواد عمومی منتشر گردیده است .تبیان زنجان یک وب سایت عمومی اطلاع رسانی میباشد. در صورتی که تولید کننده اصلی این محتوا میباشید و مایل نیستید در وب سایت تبیان زنجان این مطلب در دسترس عموم قرار گیرد لطفا از لینک ' ارسال گزارش ' زیر نسبت به ارسال درخواست خود اقدام فرمایید .
ارسال گزارش